Ngành báo chí được xác định phải đóng vai trò tiên phong, không chỉ trong việc thích nghi mà còn dẫn dắt xã hội bước vào kỷ nguyên số. Đây là nội dung trọng tâm được Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa nhấn mạnh tại Hội nghị báo chí toàn quốc tổng kết công tác năm 2024, triển khai nhiệm vụ năm 2025, diễn ra vào ngày 16/12 tại Cần Thơ.
Báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số tại Việt Nam
Chuyển đổi số đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong mọi lĩnh vực kinh tế – xã hội tại Việt Nam, từ giáo dục, y tế, thương mại đến truyền thông. Trong đó, báo chí với vai trò là cầu nối thông tin và định hướng dư luận, không thể đứng ngoài cuộc. Theo ông Nguyễn Trọng Nghĩa, chuyển đổi số không chỉ là một xu hướng mà còn là một đột phá chiến lược trong khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và báo chí phải là lĩnh vực tiên phong trong việc thực hiện mô hình chuyển đổi số.
Những thách thức trong mô hình chuyển đổi số của báo chí
Sự cạnh tranh khốc liệt từ các nền tảng số
Hiện nay, Việt Nam có khoảng 884 cơ quan báo chí, bao gồm 812 báo và tạp chí, cùng 72 đài truyền hình, với tổng số nhân sự lên đến 41.000 người. Tuy nhiên, trong bối cảnh nền công nghệ số phát triển mạnh mẽ, báo chí truyền thống đang đối mặt với nhiều thách thức lớn.
Doanh thu từ quảng cáo và phát hành giảm mạnh, trong khi thị phần quảng cáo trực tuyến chủ yếu rơi vào tay các nền tảng xuyên biên giới như YouTube, Facebook và TikTok. Theo thống kê, các nền tảng này chiếm tới 80% thị phần quảng cáo trực tuyến, để lại chỉ 20% cho các báo điện tử và doanh nghiệp trong nước.
Nguồn lực hạn chế
Nhiều cơ quan báo chí, đặc biệt là các đơn vị nhỏ gặp khó khăn trong việc đầu tư công nghệ, xây dựng hạ tầng kỹ thuật số và đào tạo nhân sự. Việc chuyển đổi số đòi hỏi nguồn lực tài chính lớn, trong khi doanh thu từ quảng cáo và phát hành báo in ngày càng giảm.
Tinh gọn bộ máy
Theo Nghị quyết 18 của Trung ương, việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy báo chí cần được thực hiện không chỉ để giảm số lượng mà còn để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động. Tuy nhiên, quá trình này đặt ra nhiều thách thức trong việc tìm kiếm mô hình tổ chức phù hợp, đảm bảo tính chuyên nghiệp và khả năng cạnh tranh.
Định hướng và giải pháp thực hiện mô hình chuyển đổi số
Ý kiến từ lãnh đạo báo chí
Ông Nguyễn Minh Đức (Tổng biên tập Báo Hà Nội Mới) đề xuất xây dựng các mô hình như tập đoàn truyền thông hoặc tổ hợp thông tin truyền thông nhằm đảm bảo việc sáp nhập diễn ra hiệu quả và bền vững. Đặc biệt, ông kiến nghị cần giữ lại các tên miền thương hiệu sau khi sáp nhập để bảo toàn giá trị thương hiệu đã được xây dựng qua nhiều năm.
Đồng thời, ông kêu gọi các chính sách hỗ trợ nhân sự dôi dư, đặc biệt là đội ngũ phóng viên trong độ tuổi từ 40-55, những người có thể gặp khó khăn trong quá trình chuyển đổi nghề nghiệp.
Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Bùi Hoàng Phương nhấn mạnh, các cơ quan báo chí cần chủ động thay đổi cơ cấu tổ chức, mô hình hoạt động, cùng với việc điều chỉnh tôn chỉ, mục đích sao cho phù hợp với cơ quan chủ quản mới. Ông cũng khẳng định, Bộ Thông tin và Truyền thông sẽ phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan để tháo gỡ khó khăn, đồng hành và hỗ trợ các cơ quan báo chí trong quá trình sắp xếp, đảm bảo chuyển đổi diễn ra thuận lợi và hiệu quả.
Ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất nội dung
Để thích nghi và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số, báo chí cần tiến hành một cuộc chuyển đổi số toàn diện, không chỉ dừng lại ở việc thay đổi cách thức vận hành mà còn phải tái định hình vai trò và giá trị cốt lõi của mình trong xã hội. Một số giải pháp nổi bật bao gồm:
- Ứng dụng AI để cá nhân hóa nội dung theo sở thích và nhu cầu của từng độc giả, đồng thời tự động hóa các quy trình biên tập và sản xuất tin bài, giúp nâng cao hiệu quả và giảm chi phí vận hành.
- Tận dụng VR và AR để mang đến trải nghiệm tương tác độc đáo, sống động, đặc biệt trong lĩnh vực báo chí đa phương tiện, giúp độc giả không chỉ đọc mà còn “sống” trong câu chuyện được truyền tải.
Đổi mới mô hình kinh doanh
Trước sự sụt giảm của doanh thu từ quảng cáo truyền thống, báo chí cần chủ động tìm kiếm các nguồn thu mới, đa dạng hóa mô hình kinh doanh để thích nghi với xu thế thị trường.
- Tập trung sản xuất nội dung chất lượng cao, độc quyền và có giá trị chuyên sâu để thu hút độc giả sẵn sàng trả phí, từ đó tạo nguồn thu bền vững.
- Kết hợp với các nền tảng công nghệ để phát triển các sản phẩm số hiện đại như podcast, video ngắn, hoặc ứng dụng di động, vừa mở rộng phạm vi tiếp cận, vừa gia tăng trải nghiệm cho người dùng.
Việc đổi mới mô hình kinh doanh không chỉ giúp báo chí vượt qua thách thức hiện tại mà còn tạo tiền đề cho sự phát triển lâu dài trong kỷ nguyên số.
Đầu tư vào nhân sự và kỹ năng số
Chuyển đổi số không thể thành công nếu thiếu đội ngũ nhân sự chất lượng. Các cơ quan báo chí cần tập trung đào tạo lại đội ngũ phóng viên, biên tập viên để họ làm chủ công nghệ mới. Đồng thời, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ cho nhân sự bị ảnh hưởng, đặc biệt là những phóng viên lớn tuổi gặp khó khăn trong việc chuyển đổi nghề nghiệp.
Tăng cường hợp tác công – tư
Các cơ quan báo chí cần phối hợp chặt chẽ với các doanh nghiệp công nghệ để tận dụng nguồn lực, kinh nghiệm và công nghệ. Chính phủ cũng cần có cơ chế hỗ trợ tài chính và chính sách ưu đãi để khuyến khích các cơ quan báo chí đầu tư vào chuyển đổi số.
Vai trò của báo chí trong chiến lược chuyển đổi số quốc gia
Một trong những vai trò cốt lõi của báo chí trong chiến lược chuyển đổi số quốc gia là làm cầu nối giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dân. Báo chí có khả năng phổ biến các chính sách, chiến lược, và mục tiêu chuyển đổi số quốc gia đến từng tầng lớp xã hội một cách nhanh chóng, chính xác và hiệu quả.
Tuyên truyền các mục tiêu kinh tế – xã hội
Báo chí cần tập trung truyền tải thông tin về các chương trình chuyển đổi số quốc gia, như Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn 2030, để người dân hiểu rõ vai trò của công nghệ trong phát triển kinh tế – xã hội. Mặt khác, báo chí đóng vai trò phổ biến kiến thức về công nghệ số, từ trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) đến blockchain, giúp người dân và doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận và áp dụng vào thực tế.
Định hướng dư luận
Trong thời đại kỹ thuật số, khi thông tin trên mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến tràn lan, báo chí chính thống cần giữ vững vai trò là nguồn thông tin đáng tin cậy, minh bạch và chính xác. Điều này đặc biệt quan trọng trong chiến lược chuyển đổi số quốc gia, khi các thông tin sai lệch có thể làm chậm tiến trình số hóa.
Báo chí chính thống có vai trò ngăn chặn tin giả, tin sai lệch liên quan đến các chính sách chuyển đổi số, đảm bảo người dân và doanh nghiệp tiếp cận được thông tin đúng và kịp thời. Báo chí cần tích cực tuyên truyền và khuyến khích người dân thay đổi tư duy, sẵn sàng đón nhận các giải pháp số hóa trong cuộc sống hàng ngày, từ thanh toán không dùng tiền mặt đến sử dụng dịch vụ công trực tuyến.
Lan tỏa mô hình chuyển đổi số
Báo chí không chỉ đóng vai trò hỗ trợ chiến lược chuyển đổi số quốc gia mà còn cần tự chuyển đổi để thích nghi và phát triển trong kỷ nguyên số. Việc ứng dụng công nghệ số vào hoạt động báo chí sẽ giúp các cơ quan báo chí nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường khả năng tiếp cận độc giả và duy trì vai trò dẫn dắt thông tin.
Kết luận
Chuyển đổi số không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để báo chí Việt Nam tái định vị vai trò của mình trong kỷ nguyên số. Để thực hiện thành công mô hình chuyển đổi số, các cơ quan báo chí cần đổi mới toàn diện về phương thức hoạt động, mô hình tổ chức và cách thức tiếp cận độc giả. Đồng thời, sự hỗ trợ từ Chính phủ, các doanh nghiệp công nghệ và xã hội là yếu tố không thể thiếu để báo chí có thể vượt qua những khó khăn hiện tại, tiếp tục giữ vững vai trò tiên phong trong việc dẫn dắt xã hội.
Với sự quyết tâm và đồng lòng từ các bên liên quan, báo chí Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một mô hình chuyển đổi số hiệu quả, không chỉ đáp ứng nhu cầu của thời đại mà còn góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của đất nước. Mô hình chuyển đổi số không chỉ là giải pháp cho sự tồn tại của báo chí mà còn là chìa khóa để ngành này phát triển mạnh mẽ trong tương lai.
